The Assault on Truth: Boris Johnson, Donald Trump and the Emergence of a New Moral Barbarism.

The Rise of Political Lying.

By Peter Oborne.

#

प्रस्तुत पुस्तकांचे लेखक पीटर ओबोर्न ब्रिटीश पत्रकार आहेत. ब्रीटनमधल्या प्रमुख पेपरात त्यांनी ३० वर्षं  बातमीदारी केलीय. १० डाऊनिंग स्ट्रीट आणि व्हाईट हॉल या बीटवर ते राजकीय बातम्या गोळा करत असत. 

त्यांचे पत्रकारीतले पहिले सहकारी आणि काहीसे गुरु म्हणजे बोरीस जॉन्सन. जॉन्सन यांच्या व्यक्तिमत्वानं आणि पत्रकारीनं ते प्रभावित झाले होते. जॉन्सन यांच्या संपादकत्वाखाली स्पेक्टेटर या पेपरात ओबोर्न यांची पत्रकारी सुरु झाली.

 त्यांचं ताजं पुस्तक ” The Assault on Truth: Boris Johnson, Donald Trump and the Emergence of a New Moral Barbarism ”  जॉन्सन हे कसे खोटारडे पंतप्रधान आहेत या विषयावर आहे. या आधी त्यांचं The Rise of Political Lying हे पुस्तक प्रसिद्ध झालंय आणि त्या पुस्तकात त्यांनी टोनी ब्लेअर हे कसे कायम खोटं बोलत असत ते तपशीलवार मांडलं आहे.

लेखक म्हणतो ” जॉन्सन आणि ट्रंप यांना वाटतं की  सत्य हे एक हत्यार आहे, त्याचा आकार कसाही बदलता येतो, ते रद्द करता येतं, ते गरज पडेल तेव्हां कसंही वापरता येतं…माहिती (इन्फर्मेशन)चं मूल्यमापन पुरावा या कसोटीवर किंवा लोकांना काय समजतं यावरून होत नाही, माहिती आपल्या बाजूची असली की ते सत्य असतं..”

दोन्ही पुस्तकात लेखकानं ब्लेअर, जॉन्सन आणि ट्रंप कसे खोटे आकडे देतात, न घडलेल्या गोष्टी घडल्याचं भासवतात याचे खंडीभर किस्से दिलेत.

#

विरोधकांना बदनाम करण्यासाठी खोट्या बातम्या पसरवणं हे राजकारणी लोकांचं एक खास वैशिष्ट्यं असतं.

२९ सप्टेंबर २०१९ रोजी ब्रिटीश पेपर ‘मेल’नं बॅनर हेडलाईन दिली – युरोपियन युनियनमधे रहा म्हणणाऱ्या खासदारांची १० डाऊनिंग स्ट्रीट चौकशी करणार. 

संदर्भ होता बेन एक्टचा. कोणताही करार न होता ब्रेक्झिट होऊ नये, कराराला वेळ मिळावा यासाठी वाटाघाटींची मुदत वाढवून देणारी तरतूद  करणारा बेन अक्ट हा कायदा पार्लमेंटनं मंजूर केला होता. हा कायदा करण्यासाठी तो करणारे खा.हिलरी बेन आणि त्यांचे सहकारी लेबर पक्षाचे खासदार यांनी परदेशांकडून पैसे घेतले या आरोपाची चौकशी १० डाऊनिंग स्ट्रीट म्हणजे पंतप्रधान कार्यालय करणार आहे अशी  ही बातमी होती.

 १० डाउनिंग स्ट्रीटवरच्या दोन स्त्रोतांचा हवाला बातमीत देण्यात आला होता.

लेखकानं  १० डाऊनिंग स्ट्रीटला फोन करून चौकशी केली. तिथं उत्तर मिळालं की अशी कोणतीही चौकशी होत नाहीये. 

लेखक तो कायदा करणाऱ्या खासदार बेन यांना भेटले. खा. बेन म्हणाले की कोणीही सरकारी अधिकाऱ्यानं त्यांच्याशी संपर्क केलेला नाही.

मग ही बातमी पेपरात आली कशी?

सरकारनं चौकशी करण्याचं ठरवलंच नव्हतं. योग्य तो करार व्हावा असं म्हणणाऱ्या खासदारांना बदनाम करण्याचा हा जॉन्सन यांचा डाव होता. 

 वरील बातमीचा जनक होता डॉमिनिक कमिंग्ज. हा माणूस ना पक्षाचा कार्यकर्ता आहे ना सनदी नोकर. जॉन्सन यांनी नेमलेला हा व्यक्तिगत सल्लागार होता. त्यानं पेपरांमधे बातमी पेरली होती. कमिंग्ज पंतप्रधानांच्याच कार्यालयात बसला असल्यानं पेपर म्हणत राहिले की पंतप्रधान कार्यालयातूनच बातमी मिळाली.  

लेखकानं या प्रकरणावर दीर्घ बातमी तयार केली. लेखक जिथं काम करत होता त्याही पेपरनं लेखकाची बातमी छापली नाही. ब्रीटनमधल्या कोणत्याही मोठ्या पेपरनं ही बातमी छापायला नकार दिला. त्यानंतर बऱ्याच दिवसांनी गार्डियन आणि मिरर यांनी या बातमीतले काही तुकडे प्रसिद्ध केले पण जॉन्सन यांची लबाडी आणि खोटपणा उघड करायचं टाळलं.

लेखकाचा आरोप आहे की पत्रकार जॉन्सन यांचे समर्थक तरी आहेत किवा जाणून बुजून ते जॉन्सन यांचा खोटेपणा नोंदवायचं टाळतात.

#

ब्रिटीश राजकारण, राज्यव्यवहार यांना असलेली परंपरा लेखक पुस्तकात सांगतात. मंत्र्यांनी लोकसभेसमोर सत्य मांडलं पाहिजे आणि ते न मांडणं हा गुन्हा आहे हे लेखक  इतिहासातले दाखले देऊन सांगतात. 

आपण सतत लोकांच्या नजरेत राहिलं पाहिजे, बातम्यात राहिलं पाहिजे असं टोनी ब्लेअरना वाटत असे.ते बातम्या पिकवत, बातम्यांची  शेतीच  करत.

रॉबिन कुक या परदेश मंत्र्यानं एक बाई ठेवली होती. ते प्रकरण पेपरात छापून आलं, पार्लमेंटात गाजू लागलं. बदनामी होऊ लागली.

ती चर्चा दाबून टाकण्यासाठी ब्लेअरनी एक पुडी सोडली. ब्रिटानिया या शाही बोटीच्या पुनरुद्धाराची.ती मोडीत काढावी लागणार होती. पण तिला येवढी प्रतिष्ठा आणि इतिहास होता की ब्रिटीश जनता त्या बोटीबाबत हळवी होती. ब्लेअरच्या बातमीशेतकऱ्यांनी बातमी पिकवली की सरकार खूप खर्च करून त्या बोटीचा जीर्णोद्धार करणार आहे. दोन दिवस बातमी गाजली. लोक रॉबिन कुक प्रकरण विसरले.

 तिसऱ्या दिवशी बातमीदार जीर्णोद्धाराचा तपशील मागू लागले. खासदारही विचारू लागले की तसा निर्णय केव्हां झाला.

बोंबलायला काय सांगणार. कारण तसा निर्णय झालाच नव्हता. पत्रकार छळू लागले.

ब्लेअरनी एक नवी पुडी सोडली. हाँगकाँगचे गव्हर्नर म्हणून निवृत्त झालेल्या क्रिस पॅटन यांची चौकशी सरकार करत आहे. त्यांनी काही गुप्त माहिती आपल्या चरित्रकाराला देऊन गुप्तता कायद्याचा भंग केला आहे या आरोपाची चौकशी एमआयपाच ही संस्था करत आहे असं पंतप्रधान कार्यालयातून सांगण्यात आल्याचं पेपरांनी छापलं.

क्रिस पॅटन वाट पहात होते की कधी पोलिस चौकशीसाठी त्यांच्याकडं पोचतायत. खासदार, पेपरवाले चौकशी करू लागले. डिंबलबी या चरित्रकाराला बातमीदारांनी फोन केले. ते म्हणाले की त्यांच्या पुस्तकात अशी बेकायदेशीर माहिती अजिबातच नाहीये, त्यांनी पुस्तकाचा आराखडा कायदा विभागाकडून मंजूर करून घेतला आहे.

आठवडाभरात ब्लेअर उघडे पडले.

मग ते नवी बातमी पिकवण्यामागं लागले…

#

बोरीस जॉन्सन स्पेक्टेटरचे संपादक होते, लेखक पीटर ओबोर्न याना त्यांनी पेपरात घेतलं. काळ होता वॉर ऑन टेररचा. टोनी ब्लेअर यांच्याकडं कोणतीही विश्वासार्ह माहिती नसतांना सद्दाम हुसेन महासंहारक शस्त्र तयार करत आहेत असं पार्लमेंटला आणि जनतेला सांगत होते. बोरीस जॉन्सननी त्या वेळी ब्लेअरना सोलून काढलं. त्यांनी लिहिलं ” ब्लेअर गृहीतकाचं रुपांतर वस्तुस्थितीत करताहेत..लोकांना पटवण्यासाठी असे अप्रामाणिक मार्ग वापरणं योग्य नाही.. ते जनता आणि संसदेला तिरस्कारानं वागवतात..ब्लेअरची इंपीचमेंट झाली पाहिजे…”

ब्लेअर पत्नी आणि मुलांसह इजिप्तमधे शर्म अल शेख या ठिकाणी गेले आणि एका आलिशान बंगल्यात राहिले. पत्रकार आणि पार्लमेंटला त्यांनी सांगितलं की ती त्यांची खाजगी सहल होती, त्याचा खर्च त्यांनी स्वतःच्या खिशातून केला होता. काही दिवसांनंतर सरकारी नोंदींतून सिद्द झालं की त्यांचा सारा खर्च इजिप्शियन सरकारनं केला होता.

लक्ष्मी नारायण मित्तल यांना रोमानियातला एक पोलाद कारखाना विकत घ्यायचा होता. ब्लेअर यांनी रोमानियाच्या पंतप्रधानाला एक पत्र लिहून तो कारखाना मित्तल यांना द्यावा असं सुचवलं. पंतप्रधानानं असं पत्र लिहिणं योग्य नाही अशी टीका झाली. आपण ते पत्र खाजगीरीत्या लिहिलं, पंतप्रधान म्हणून नव्हे असा खुलासा ब्लेअर यांनी केला. 

मित्तल यांनी लेबर पार्टीला १.२५ लाख पाऊंडांची देणगी दिल्यानंतर आठवड्याभरानं ब्लेअर यांनी रोमानियाच्या पंतप्रधानाला पत्र लिहिलं होतं.

#

लेखकाचं पत्रकारी करियर लेबर पंतप्रधान टोनी ब्लेअर यांच्या कारकीर्दीत सुरु झालं. ब्लेअर यांनी खोटेपणा कां सुरु केला याचं विश्लेषण लेखक करतो. १९७९ ते १९९७ ब्रीटनमधे हुजूर पक्ष (थॅचर, मेजर) सत्तेत होता. या काळात लेबर पक्षाची समजूत झाली की नोकरशाही आणि माध्यमं लेबरविरोधी झालीत आणि त्यांनी कट करून जनमत लेबरविरोधी केलं आहे, त्याचमुळं निवडणुकांत लेबर पक्ष हरतो. लोकांना आपल्या बाजूनं करून घेण्यासाठी माध्यमांचा उपयोग करून घ्यायचं लेबर पक्षानं ठरवलं. त्यातून बातम्या शेती सुरु  झाली.

ब्लेअरनी पत्रकारांना नाना वाटांनी आपलंसं केलं. खोट्या बातम्यांचा भडीमार केला. एक बातमी खोटी आहे हे सिद्ध पत्रकारांनी सिद्ध करेकरेपर्यंत दुसरी खोटी बातमी ब्लेअर माध्यमात पसरवत.एकूण खोट्या माहितीचा येवढा भडीमार ब्लेअरनी केला की पत्रकारांची मती गुंग झाली,मेंदू बधीर झाले.

लेखकाचं लक्ष खोटारडेपणावर असल्यानं राजकारणात खोटं कां बोललं जातं याची समाजशास्त्रीय चर्चा लेखकानं केलेली नाही. परंतू येव्हाना हे लक्षात आलं आहे की निवडून येण्याची प्रक्रियाच अशी झाली आहे की प्रामाणिक माणूस निवडून येऊ शकत नाही. निवडणुक खर्चिक झाली आहे निवडणुकीला फार पैसा लागतो आणि तो ज्यांच्याकडून येतो त्या  माणसांचे हितसंबंध जपताना बेकायदेशीर व्यवहार करावे लागतात आणि अर्थातच ते व्यवहार लपवतांना खोटेपणा करावाच लागतो.

पुस्तकाच्या शीर्षकात ट्रंप यांचा उल्लेख असला तरी पुस्तकात ट्रंप यांच्या कामगिरीचा उल्लेख नाममात्रच आहे.

खोटेपणाचा माग काढता काढता थकलेला लेखक बीबीसीच्या  एका कार्यक्रमात म्हणाला “आता अशी परिस्थिती आहे की पंतप्रधान खरं बोलूच शकत नाहीत.”

ट्रंप यांच्या खोटारडेपणावर लक्ष ठेवण्यासाठी वॉशिंग्टन पोस्टला एक स्वतंत्र विभागच उघडावा लागला होता.

भारतात ना ओबोर्न आहेत ना वॉशिंग्टन पोस्ट.

।।