खारकीव, रशियाच्या हद्दीपासून १९ मैल.

१९ एप्रिलची संध्याकाळ.

आसमंतात सायरन वाजत आहेत, बाँब किंवा गोळा पडण्याची शक्यता आहे. नागरीक सुरक्षित जागी रवाना झाले. खारकीवपासून दूरवर कुठं तरी तोफ गोळे पडले. सायरन थंड झाला. नागरीक रस्त्यावर आले, आपापल्या कामाला लागले. 

चौकात माणसांचा गट गोळा झाला. त्यात नागरीक आहेत, सैनिक आहेत. इराण आणि इस्रायलमधील तणावांवर चर्चा चाललीय.

‘इराणच्या दूतावासावर इस्रायलनं हल्ला केला. आता इराण इस्रायल युद्ध सुरु होईल. युद्ध सुरु झाल्यावर अमेरिका इस्रायलकडं मदतीचा ओघ सरकवेल. तसं झालं तर आपले वांधे, आपली मदत कमी होईल. इस्रायल आणि अमेरिकेनं इराणवर हल्ला केला तर इराणचं खूप नुकसान होईल. ड्रोन तयार करण्याची त्यांची क्षमता कमी होईल. तसं झालं तर आपल्यावर हल्ले करणारी इराणी ड्रोन रशियाला मिळणार नाहीत, आपल्याला दिलासा मिळेल. पाहूया काय होतंय.’

युक्रेनी नागरीक आणि सैनिक चर्चा करत होते. आणि तिकडं बऱ्याच ओढाताणीनंतर अमेरिकन काँग्रेसनं युक्रेनला मदतीचा हप्ता मंजूर होण्याच्या वाटेवर होता. 

लष्करी अधिकारी. हताश आहेत.पण लढण्याची इच्छा तसूभरही कमी झालेली नाही.

‘दूर पल्ल्याची क्षेपणास्त्रं आमच्याजवळ नाहीत, अमेरिका ती देत नाहीये. त्यामुळं रशियन सैनिक दूर असतानाच त्यांना आम्ही रोखू शकत नाही. ते जवळ आल्यावर आम्ही त्यांच्यावर हल्ला करतो.  रशियन  पाच दहाच्या संख्येनं सैनिकांच्या तुकड्या पाठवतात. त्यांना मारण्यासाठी आम्हाला दूर पल्ल्याची अस्त्रं वापरता येत नाहीत. त्यामुळं रशियन सैनिक जवळ येऊन पोचतात, नुकसान करतात…रशियाकडं ड्रोन नष्ट करणारी यंत्रणा आहे. आमच्याकडं ती नाही. त्यामुळं आमचे ड्रोन रशियन नष्ट करतात….. देशभरातून, बाहेरून उत्साहानं नवे युक्रेनी सैनिक इथं पोचतात. परंतू पुढं सरकण्यावर मर्यादा पडतात. तुकडीला पुढं सरकायचं असेल तर तोफखान्याचं संरक्षण मिळायला हवं. तोफांचा मारा करून क्षेत्र निर्धोक केल्यावर पायदळ पुढं सरकतं. पण त्यासाठी लांबपल्ल्याच्या तोफा (आर्टिलरी) हव्यात. त्यांच्या अभावामुळं आमचे सैनिक मरतात. काहीच दिवसांपूर्वी १४   नुकतेच प्रशिक्षित झालेले युक्रेनी सैनिक इथं आले होते. मारले गेले.’

‘रशियन सैनिकांची रणनीती आम्हाला फार घातक ठरतेय. रशिया   नुकतेच प्रशिक्षित झालेले किंवा प्रशिक्षण न झालेले तरूण आमच्या प्रदेशावर पाठवते. आम्ही त्यांचा प्रतिकार केला की रशियाला आमची जागा समजते, मग रशियन आमच्यावर हल्ला करतात. हे तरूण सैनिक मरण्यासाठीच पाठवलेले असतात, त्यांनाही कळत नाही की आपण बकरे आहोत. या तरूण सैनिकांच्या मागोमाग रशियन सीनियर सैनिकांची तुकडी असते. तरुण सैनिकांना परत माघारी फिरू न देणं हे या तुकडीचं काम असतं. मागं फिरले तर त्यांना ढोकसून मरायला पाठवलं जातं.तरूण सैनिक मरतात, युक्रेनी सैनिक मारले जातात आणि नंतर सुरक्षीत झालेल्या जागी रशियन सैनिक आपला तळ उभारतात…दुसऱ्या महायुद्धात ही रणनीती रशियनांनी विकसित केली….’

तिथंच एक साठ वर्षाची महिला आहे. ती पत्रकार व सैनिकांना आपल्या घरात घेऊन जाते.

‘हे माझं घर. इथंच मी जन्मले, वाढले, अजून शिल्लक आहे. पहा माझ्या अंगणात टुलिप फुलं कशी छान फुललीत,बहर आलाय. बाहेर पडझड आहे पण माझी बाग मात्र आश्चर्यकारकरीत्या शिल्लक आहे. टुलिप फुलताहेत तो पर्यंत मी इथेच रहाणार. रस्त्यावर पलिकडं बसेस उभ्या आहेत. मी इथं रहाणं धोक्याचं आहे, मी हे शहर सोडून जावं, शेजारच्या देशात जावं, असं मला सांगत आहेत. पण मी कां जाऊ? मी इथलीच आहे आणि इथंच रहाणार आहे, माझं इथं काहीही होवो’

घराच्या खिडकीत सॅशेमधे फुलझाडांच्या बिया ठेवल्यात. ते सॅशे हातात घेऊन ती महिला सांगते ‘मला बिया पेरायच्या आहेत. झाडं वाढवायची आहेत. मी या हातानं वाढवलेल्या स्ट्रॉबेरी मला खायच्या आहेत, टोमॅटो खायचे आहेत ..’

वातावरण आणि घर हादरतं. तोफेचे गोळे पडलेले असतात. तिच्या शेजारी तिचा भूभू बसलेला आहे. तो शांत आहे.

‘हे जे गोळे पडले ना ते रशियन तोफांचे नाहीत,आमच्याच तोफा रशियावर डागल्या त्याचा हा आवाज आहे. आता आम्हाला आवाजावरून गोळे कोणाचे आहे ते कळतं. या माझ्या गोड भूभूलाही ते समजतं. रशियन गोळा असेल तर भूभू अस्वस्थ होतो.’

 त्या वृद्ध महिलेनं एक छोटीशी बॅग भरून ठेवलीय. स्वतःला सहज उचलता यावी इतकी ती बॅग हलकी आहे. 

‘आता समजा या घरावरच गोळा पडला तर? घरंच नष्ट झालं तर? मग इलाजच रहाणार नाही. त्यासाठी ही बॅग भरून ठेवलीय.’

ती महिला पाहुण्यांसाठी चहा करायला लागली.

जे खारकीवमधे तेच थोड्याफार फरकानं कीव या राजधानीच्या शहरात.

पोलंडमधून एक स्वयंसेवक महिला खारकीवमधे आलीय. तिनं युक्रेनी जनतेला मदत म्हणून एक बुलडोझर आणलाय. लोकांनी आपापल्या खिशातले पैसे खर्च करून ही देणगी युक्रेनला दिलीय. 

खरं म्हणजे युक्रेनला दूर पल्ल्याची बाँबफेक करणारी विमानं आणि दूर पल्ल्याच्या तोफा हव्या आहेत. ती सामग्री त्यांना ना युरोपीय देश देत आहेत, ना अमेरिका. सर्व जण सतत म्हणतात की आपण शेवटपर्यंत युक्रेनला मदत करू पण शस्त्रं मात्र पुरेशी पुरवत नाहीयेत. गेला आठवडाभर अमेरिकेच्या काँग्रेसमधे युक्रेनला शस्त्र-आर्थिक मदत पुरण्यावर चर्चा चालली होती. अध्यक्ष बायडन यांचा काही अब्ज डॉलर पाठवण्याचा प्रस्ताव आहे. परंतू काँग्रेसमधे रिपब्लिकन पक्षाचं बहुमत असल्यानं त्यांनी ही मदत रोखून धरलीय.

पोलिश नागरिकांनी पैसे गोळा करून बुलडोझर पाठवलेत. हे बुलडोझर खंदक खणायला मदत करतात. याचा अर्थ असा की रशियात घुसून रशियाला थोपवणं युक्रेनला जमत नाहीये, खंदक खणून बचावाची लढाई करणं येवढंच युक्रेनच्या हाती उरलंय.

कीवमधला फ्रीडम चौक, एक ऐतिहासिक चौक.  गेल्या शंभर वर्षात अनेक उलथापालथी झाल्या तेव्हां या चौकात सभा होत, लोक मिरवणुका काढून या चौकात जमत. 

चौकाच्या चारही बाजूना उध्वस्थ इमारती दिसतात.

कालच संध्याकाळी रशियन बाँबर्सनी कीवमधल्या वीज निर्मिती केंद्रावर हल्ला केलाय, केंद्र नष्ट झालंय. या केंद्रातून काही विभागांना वीज मिळत होती, ती केंद्रं आता वीजहीन झालीत. वर्षभर सतत बाँबिंग होत असूनही कीव अजून शिल्लक आहे.

उध्वस्थ इमारतीच्या तळघरात शाळा भरतात. उध्वस्थ इमारतीतही एकादं दुकान शिल्लक असतं, तिथं नागरीक खरेदी करतात. सरकार, परदेशी संस्था शहराला पाणी, अन्नपदार्थ पुरवतात.

सायरन वाजतो. पटापट माणसं आडोशाला जातात, तळघरात जातात. उध्वस्थ रस्ते निर्मनुष्य होतात. शेलिंग होतं. आधीच पडलेल्या किंवा अजूनही उभ्या असलेल्या इमारतीच्या वरच्या मजल्यांवर गोळे पडतात. सायरन मुका होतो. मिनिटभराचा ब्रेक आणि माणसं पटापट मुंग्या वारुळातून बाहेर पडाव्यात तशी बाहेर पडतात. बंबवाले आग विझवायच्या कामी लागतात. माणसं दुकानांकडं वस्तू विकायला रवाना होतात.

एक शिल्पकार आहे. तो ओडेसा या शहरातून कीवमधे आलाय, पडेल ते काम करायला. शेलिंग आणि बाँबिंगचे दणके संपले की तो मुलं नागरीक यांना शिकवतो. कला आणि राजकारण या विषयावर तो लेक्चर देतो.

खरं म्हणजे या मध्यमवयीन माणसानं देश सोडून जायला हवं होतं. पण तो हलायला तयार नाही.

‘मला पत्रकार विचारतात की येवढं बळ, येवढं मनोधैर्य तुमच्याकडं कुठून आलं, सैनिकांकडं कुठून आलं? मग मी त्यांना सांगतो की आमचं लढण्यावाचून आम्हाला पर्याय उरलेला नाही हेच आमच्या चिकाटीचं सिक्रेट आहे.’

।।

रशियानं युक्रेनवर सुरु केलेल्या आक्रमणाला, युद्धाला आता सव्वादोन वर्षं होत आहेत. लष्करी ताकदीच्या हिशोबात रशिया युक्रेनच्या तुलनेत किती तरी पटीनं जास्त बलाढ्य आहे. युरोप आणि अमेरिकेनं मदत दिली नाही तर युक्रेन किड्यासारखं चिरडलं जाईल. 

युरोप आणि अमेरिका युक्रेनला मर्यादित लष्करी मदत देतंय. युक्रेननं शस्त्रबळावर रशियावर आक्रमण केलं तर जागतीक युद्ध भडकेल अशी भीती युरोप आणि अमेरिकेला वाटते. अमेरिका-युरोप युक्रेनला आक्रमण करण्यायेवढी सामग्री देत नाहीये, केवळ बचावापुरतीच युद्ध सामग्री पुरवतंय.कधी तरी रशिया थकेल ही अमेरिका युरोपची रणनीती दिसतेय.  

अमेरिकेनं ६१ अब्ज डॉलरची मदत द्यायचं ठरवलं होतं. पण गेले चारेक महिने अमेरिकेतल्या राजकारणानं ती मदत थांबवली होती. रिपब्लिकन पक्षातला ट्रंपवादी गट युक्रेनला मदत देण्याच्या विरोधात होता. पण काँग्रेसमधील काही रिपब्लिकन फुटले, त्यांनी मदतीला मान्यता दिली आणि एप्रिलच्या शेवटल्या आठवड्यात काँग्रेसनं मदत मंजूर केली.

ही मदत पुरेशी नाही. या मदतीवर युक्रेन रशियाला हरवू शकणार नाही. पण निदान रशियाची दौड युक्रेन रोखू शकेल.

।।