कल्पना करा. दहशतवाद्यांनी अमेरिकेत संसदेवर हल्ला केलाय. त्यात राष्ट्राध्यक्ष, उपराष्ट्राध्यक्ष, सर्व संसद सदस्य मारले गेलेत.

अमेरिकन राज्यघटनेत प्रेसिडेंटनं देशाला उद्देशून स्टेट ऑफ द युनियन भाषणं केव्हाही आणि कितीही करावीत अशी तरतूद आहे. सामान्यतः प्रत्येक प्रेसिडेंट वर्षातून एकदा असं भाषण करत असतो. उपाध्यक्ष, संसदेच्या दोन्ही सभागृहांचे सदस्य, मंत्रीमंडळ अशी सगळी माणसं या भाषणाला हजर असतात.१९६० च्या दशकात जगावर अणुयुद्धाचं सावट पसरलं होतं तेव्हां अमेरिकेवर अण्वस्त्र हल्ला होऊ शकतो या भीतीनं अमेरिकन सरकारनं एक संकटकालीन तरतूद केली. स्टेट ऑफ द युनियन भाषण चालू असताना समजा तिथं बाँबहल्ला झाला तर सारंच्या सारं सरकारच नष्ट होऊ शकतं. प्रेसिडेंट, व्हाईस प्रेसिडेंट, मंत्रीमंडळ, संसदसदस्य सारेच मरू शकतात. अशा स्थितीत देशाचं नेतृत्व करण्यासाठी एका माणसाची नेमणूक करून ठेवली जाते. भाषण आटोपर्यंतच एका माणसाला सुरक्षित ठिकाणी ठेवलं जातं. त्याला डेसिग्नेटेड सर्वायवर, संकटकाळासाठी नियुक्त प्रेसिडेंट म्हणतात. अध्यक्षासह सर्व नष्ट झाल्यानंतर हा माणूस अमरिकेच्या अध्यक्षपदाची सूत्रं घेत असतो. अमेरिकेवर अणुहल्ला झाला तर कोण माणसं वाचली पाहिजेत याचाही एक हिशोब अमेरिकेनं केला आहे. अध्यक्षाबरोबरच प्लंबर हा माणूस शिल्लक राहिला पाहिजे असं ठरलं आहे. कारण हल्ल्यानंतर जी काही माणसं उरतील त्यांना प्यायचं पाणी मिळालं पाहिजे, सांडपाण्याची व्यवस्था झाली पाहिजे.

२१ जानेवारी २०१६ रोजी बराक ओबामा स्टेट ऑफ द युनियन भाषण करायला गेले तेव्हां त्यांनी अँथनी फॉक्स या माणसाला संकटकालीन अध्यक्ष नेमलं होतं. भाषण संपलं आणि अँथनी फ्रँक एक साधा नागरीक झाला.

संकटकालीन अध्यक्ष  आणि प्लंबर या तरतुदी भारी नाट्यमय आहेत. यावर सिनेमा करावा असं आजवर कोणाला कसं सुचलं नाही याचं नवल वाटतं. एबीसी या टीव्ही कार्यक्रम  निर्मात्या कंपनीला हा विषय आवडला आणि डेसिग्नेटेड सर्वायवर या विषयावर त्यांनी मालिका तयार केली. मालिकेचा एक सीझन झाला असून मार्चमधे पुढला सीझन प्रदर्शित होणार आहे. पहिला सीझन करोडो लोकांनी पाहिला असून, तुफ्फान प्रेक्षक प्रिय ठरला आहे.

टॉम कर्कमन हा एक कमी महत्वाच्या खात्याचा मंत्री संकटकालीन प्रेसिडेंट नेमला जातो. स्टेट ऑफ दि युनियन भाषण चालू असताना कर्कमन आपल्या घरात लाह्या खात टीव्हीवर प्रेसिडेंटचं भाषण ऐकत असतो. अचानक टीव्ही बंद पडतो. काय झालंय याचा उलगडा होईपर्यंत गुप्तचर येतात आणि कर्कला व्हाईट हाऊसमधे घेऊन जातात. घरच्या कपड्यात, लाह्यांची पुंगळी हातात असतानाच. भाषणाच्या ठिकाणी दहशतवाद्यांनी बाँबहल्ला केलेला असतो. इमारती बेचिराख झालेल्या असतात. व्हाईस प्रेसिडेंट, संसद सदस्य, सगळे मेलेले असतात आणि कर्कमन हा आता अध्यक्ष झालेला असतो.

इथून मालिका सुरु होते.

लष्कर, सीआयए इत्यादी संस्थांच्या प्रमुखांच्या बैठकीत कर्कमनला नेलं जातं. घरच्या कपड्यात. लष्कर, सीआयए, इंटेलिजन्स इत्यादी गोष्टी कशाशी खातात ते कर्कमनला माहित नसतं. लष्करी गणवेशातली माणसं त्याला घाबरवून टाकतात. लष्कर प्रमुख सांगतो की इराणनं दहशतवादी हल्ला घडवून आणलाय. लष्कर प्रमुख सांगतो की पुढल्या काही मिनिटात तो युद्ध सुरु करणार आहे, इराणवर हल्ला सुरु करणार आहे.

कर्कमन चक्करतो. बाथरूममधे जाऊन ओकतो. कुठून आपण या भानगडीत पडलो असं त्याला वाटू लागतं. मुलंही व्हाईट हाऊसच्या सेक्युरिटीच्या भानगडीमुळं वैतागलेली असतात. कौटुंबिक जीवन उध्वस्थ झाल्यानं पत्नी त्रासलेली असते. कर्कमनचे सहकारी त्याला धीर देतात. त्याचा आत्मविश्वास जागृत करतात, तुम्ही नक्की चांगले प्रेसिडेंट व्हाल असं  सांगतात.

धीर करून कपडे बदलून, रीतसर सूट आणि टाय वगैरे कपडे घालून कर्कमन पुन्हा बैठकीत हजर होतो. लष्कर प्रमुख सांगतो की हल्ला नक्की इराणमधून झालाय. कर्कमन विचारतो की तुमची ही माहिती किती टक्के बरोबर आहे. लष्कर प्रमुख सांगतो की ७५ टक्के. कर्कमन म्हणतो की युद्ध म्हणजे अपार हानी, असंख्य माणसं मारणं. तसा निर्णय घेण्याआधी शंभर टक्के खात्री व्हायला हवी. तशी खात्री दिलीत तरच मी युद्धाचा निर्णय घेईन. लष्कर प्रमुख ऐकायला तयार नसतो. कर्कमन धाडकन लष्कर प्रमुखाला पदावरून दूर करतो.

प्रश्न समजुतीनं सोडवले पाहिजेत, युद्ध हा शेवटला व नाईलाजाचा उपाय असतो असं कर्कमनला वाटत असतं. लष्करी अधिकाऱ्यांना वाटाघाटी नको असतात, त्यांना युद्धाची खुमखुमी आलेली असते. कर्कमन इराणच्या राजदूताला बोलावतो. युद्ध करणं सर्वांनाच महागात पडेल असं सांगून दोन्ही बाजूनी प्रक्षोभक उद्योग थांबवूया असं म्हणतो. युद्ध टळतं. लष्कराला सगळी तयारी मागे घ्यावी लागते.

दहशतवादी मुस्लीम आहेत असं माहित झाल्यामुळं मिशिगन राज्याचा गव्हर्नर मुसलमानांना पकडून तुरुंगात घालू लागतो, कायदा धाब्यावर बसवतो. सरसकट मुसलमानांना आणि पश्चिम आशियातल्या लोकांना टार्गेट केलं जातं. त्याचं वागणं घटनेला धरून नाही असं कर्कमन सांगतो. गव्हर्नर ऐकत नाही. कर्कमन हा निवडून आलेला प्रेसिडेंट नसल्यानं आपण त्याला मानत नाही असं जाहीरपणे बोलतो. कर्कमन त्याला सांगतो की तो जरी निवडून आलेला नसला तरी अमेरिकन राज्यघटनेच्या सांगण्यानुसाराच तो प्रेसिडेंट झालेला असतो.

दोघांमधे संघर्ष उद्वभवतो. कर्कमन हुशारीनं गव्हर्नरला वॉशिंगटनमधे बोलावून अटक करतो. केंद्रीय सैन्याचा वापर करण्याची धमकी दिल्यावर गव्हर्नर गप्प होतो.

पहिल्या चार पाच दिवसातच कर्कमन कणखरपणे निर्णय घेतो.  रीपब्लिकन आणि डेमॉक्रॅटिक या दोन्ही पक्षाचे पुढारी कर्कमनला विरोध करत असतात. हुशारीनं त्यातल्या काही प्रमुख पुढाऱ्यांना कर्कमन आपल्या बाजूला घेऊन निवडणुका जाहीर करतो. संसद सदस्य कर्कमनची जवळ जवळ इंपीचमेंटच करतात. असंख्य प्रश्नांनी भंडावून सोडतात.   कर्कमन यामधे प्रतिष्ठेचा प्रश्न न करता सर्व प्रश्नांना उत्तरं देतो. आधीच्या प्रेसिडेंटनं आपल्याला  हाकलेलेलं आहे हे कर्कमन कबूल करतो. घरबांधणी या खात्यात आपण बदल करायचा प्रयत्न केला परंतू काही लोकांना ते आवडलं नसल्यानंच आपल्याला ते खातं सोडावं लागलं हे काहीही न लपवता कर्कमन कबूल करतो. आपण सामान्य आहोत, केवळ देशाच्या हितासाठी आपण ही जबाबदारी घेतली आहे, सर्व पक्षांच्या पुढाऱ्यांच्या आणि गव्हर्नरांच्या मदतीशिवाय आपण काम करू शकत नाही असं तो प्रांजलपणे सांगतो.

सीरियामधून आणलेल्या स्थलांतरितांचं विमान फ्लोरिडाच्या विमानतळावर उभं असतं. जनता सीरियन लोकांच्या  सरसकट विरोधात असते. वातावरण तापलेलं असतं. जनता खवळलेली असते. गव्हर्नर विमानातल्या प्रवाशांना उतरवून घ्यायला नकार देतो. गव्हर्नरचं वागणं अमेरिकन राज्यघटनेच्या विपरित असतं. कर्कमन तात्पुरती तडजोड म्हणून त्यांना कॅनडात पाठवतो. विमानात एक नवबाळंत महिला असते. ती आणि तिच्या मुलाला मात्र कर्कमन हट्टानं उतरवून घेतो. जनमत थंड होतं पण सीरियन स्थलांतरितांना कॅनडात कां होईना सामावून घेतलं हे कर्कमन दाखवून देतो.

कर्कमन खरा आणि कणखर अध्यक्ष होतो.

कीफर सदरलँड या नटानं कर्कमनची भूमिका केलीय. या आधी ट्वेंटी फोर नावाची एक महालांब मालिका २००१ साली झाली होती. मालिकेत १९२ भाग होते. अमेरिकेवर होणारे दहशतवादी हल्ले आणि कारवाया यांच्यावर मात करणाऱ्या महाबाँडची भूमिका सदरलॅंडनं केली होती. मीरा नायरनं २०१४ मधे केलेल्या रिलक्टंट फंडामेंटलिस्ट या चित्रपटातही सदलँडनं लक्षात रहावी अशी लहान भूमिका केली होती.

एक तसा साधा माणूस एक कणखर राष्ट्रपती कसा होत जातो ते सदरलँडनं छान दाखवलंय.

मालिकेत व्हाईट हाऊस दाखवलंय. प्रेसिडेंट व्हाईट हाऊसमधे कसा वावरतो, त्याचं खाजगी जीवन कसं असतं, अमेरिकेतल्या महत्वाच्या अधिकाऱ्यांबरोबर  प्रेसिडेंट कसा वावरतो याची कल्पना या मालिकेत येते. एक कुटुंबवत्सल माणूस आणि प्रेसिडेंट या दोन टोकांना खेचणाऱ्या प्रेरणांमधे अडकलेला माणूस मालिकेत पहायला मिळतो.

 

व्हाईट हाऊसमधे शिरतांना माणूस एक साधा माणूस असतो. त्याच्यावर त्याची पत्नी, मुलं, नातेवाईक, त्याचे सहकारी इत्यादी लोकांचा प्रभाव असतो. त्याचं कार्यक्षेत्र, अनुभवक्षेत्र, कसब इत्यादी साऱ्या गोष्टी मर्यादित असतात. आणि एके दिवशी तो माणूस राष्ट्राध्यक्ष होतो. हा बदल कसा घडतो? राष्ट्राध्यक्ष झाल्यानंतर आधीचा माणूस शिल्लक न रहाता नवा माणूस होतो काय? की मुळातलाच माणूस फक्त एका नव्या रुपात काम करतो?

कर्कलँडच्या बाबतीत काय घडलं? तो अगदी साधा माणूस असतो, त्याच्या क्षमताही मर्यादित असतात. पण कामाच्या ओझ्याखाली तो बदलतो. पूर्ण बदलतो. एक कार्यक्षम अधिकारी होतो.

बराक ओबामांना राजकारणाचा अनुभव नव्हता. वकीली, सामाजिक कार्य त्यांनी केलं होतं, पण राजकारण नव्हे. त्यांचा पिंड अकॅडमिक माणसाचा, विचारवंताचा. ते उत्तम लिहित असत. अध्यक्षपदाची निवडणुक लढायची ठरवली तेव्हां त्यांची पत्नी त्याना म्हणाली की निवडणुकीसाठी लागणारे पैसे तुम्ही कुठून आणणार. ओबामा दोन पुस्तकं लिहून पैसे मिळवणार होते. पत्नी हसली. पुस्तकातून कितीसे पैसे मिळणार. आणि तेही तितके मिळणार याची खात्री काय. ओबामा म्हणजे कोणी नोबेलवाले लेखक नव्हते. ओबामा म्हणजे जे के रोलिंग नव्हते. फार तर पाच दहा लाख डॉलर मिळाले असते. तेवढे पैसे अगदीच अपुरे.

ओबामानी दोन उत्तम पुस्तकं खरोखरच लिहिली. त्यातून त्यांना बरे पैसेही मिळाले. पण शेवटी त्यांना निवडणूक निधीसाठी लोकांकडं जावंच लागलं.

मुद्दा असा की पुस्तकं आणि विचार हीच काय ती ओबामांची ताकद होती. येवढ्या तुटपुंज्या ताकदीवर आणि जेमतेम एका टर्मच्या सेनेटच्या अनुभवावर ओबामा राष्ट्रपती झाले होते.नंतर एका अकॅडमिक-विचारवंताचा एक प्रभावी राष्ट्रपती झाला.  राष्ट्राध्यक्ष या नात्यानं त्यांनी काही कार्यक्रम  विचारपूर्वक मांडले, सरकार व्यवस्थित सांभाळलं, कोणतीही भानगड होऊ दिली नाही.

ओबामांचं रुपांतर कशामुळं घडलं? अनुभवी, सज्जन, अभ्यासू माणसं त्यांनी मदतीला घेतली म्हणून ते जमलं. त्यांच्या टीममधे गुन्हेगार नव्हते, लबाड्या करणारे नव्हते. संकुचित राजकारण, व्यक्तिगत स्वार्थ या गोष्टींना त्यांच्याकडं थारा नसल्यानं त्यांचे सहकारीही वळणावर राहिले.ओबामा वळणावर राहिले, सज्जन राहिले, भानगडी केल्या नाहीत याचं एक कारण त्यांची सज्जन आणि सुशिक्षित पत्नी हेही होतं. मिशेल ओबामा याही बराक ओबामांच्या तोडीस तोड होत्या, स्वच्छ चारित्र्याच्या आणि सज्जन होत्या.

ओबामांच्या आधी जॉर्ज बुश २००२ ते २००८ राष्ट्राध्यक्ष होते. बुश एक टर्म टेक्ससचे गव्हर्नर होते. त्या पलिकडं त्यांना कोणत्याही पदाचा किवा राजकीय कार्याचा अनुभव नव्हता. केवळ त्यांचे वडील राष्ट्राध्यक्ष होते या बळावर ते राजकारणात उतरले.

वडील प्रेसिडेंटनी बळेबळे मुलाला राजकारणात उतरवलं. जॉर्ज बुश यांना खरं म्हणजे कशातलंच काही कळत नव्हतं. वडिलांचे काँटॅक्ट्स, पैसे वगैरे गृहीत धरून ते शर्यतीत उतरले. जगात कुठले देश कुठे आहेत हेही बुशना माहित नव्हतं. बुश एका परीनं एक महत्वाकांक्षी पप्पू होते अर्थशास्त्रातलं त्यांना काहीही कळत नव्हतं. वडील बुश यांनी चक्क एका अर्थशास्त्र्याची शिकवणी जॉर्ज बुशना लावली. वडिलांच्या सांगण्यावरून सौदी राजघराण्यातले मुत्सद्दी राजदूत श्री.बंदार बुशना भेटले.

त्याचीही गंमतच आहे. बुशनी बंदारना भेटायला बोलावलं. बंदार विमानतळावर पूर्णपणे उतरले नसतांना, विमानाच्या शिडीवरच बुशनी त्यांना आंतरराष्ट्रीय काँटॅक्ट्स मागितले. ही भेट एका खेळप्रसंगाच्या आडून व्हायची होती. उघडपणे एकाद्या देशाच्या राजदूतानं उमेदवाराला भेटणं योग्य नव्हतं. बंदारना सांगावं लागलं की इथं असलं काही विचारू नका  बंदारनी नंतर आपल्या जवळच्या लोकांना सांगितलं की बुशची प्रेसिडेंटपदाची लायकी नाही, त्यांनी राष्ट्रपतीपदाच्या भानगडीत पडू नये.

परदेश धोरणासाठी माणूस निवडायचा म्हणून जॉर्ज बुश आर्मिटेजना भेटले तेव्हां आर्मिटेजही म्हणाले की बुश ढ आहेत. कोंडोलिझ्झा राईस यांचीही शिकवणी जॉर्ज बुशना घ्यावी लागली.

अगदी शे पन्नास मतांनी, लफडी करून, लालू प्रसादांच्या आयडिया वापरून बुश राष्ट्राध्यक्ष झाले, अल गोर हरले. जवळपास ढ, स्वतःच्या क्षमतेबद्दल गैरसमज असलेला माणूस राष्ट्राध्यक्ष झाला. त्यांनी चेनी, रम्सफेल्ड, कार्ड अशी महत्वाकांक्षी माणसं स्वतःभोवती गोळा केली. या माणसांचे पूर्वग्रह होते. त्यांना त्यांचे जुने सूड उगवायचे होते. ही माणसं अहंमन्य आणि गुन्हेगारी वृत्तीची होती.

बुश बॉर्न अगेन होते. त्यांना सारं जग ख्रिस्ती करायचं होतं. त्यांच्याकडं भविष्यातलं जग कसं असावं याबद्दल कोणताही उदात्त नव्हता. अमेरिकन लष्कर अधिकाधीक बलवान करून जगावर राज्य करायचं असं त्यांच्यासमोरचं उद्दिष्ट होतं.

अशा माणसाला  चेनी, रम्सफेल्ड इत्यादी लोकांनी इराकच्या युद्धात लोटलं. सद्दामकडं महाधातक अस्त्रं आहेत याचा कोणताही पुरावा अमेरिकेकडं नव्हता. सद्दाम अल कायदाच्या बाजूचा नव्हता, त्यानं अल कायदाला इराकमधून हाकललं होतं. तरीही अमेरिकेनं इराकवर आक्रमण केलं.

इराकमधे विनाकारण माणसं मारली जात होती, अमेरिकन सैनिकही विनाकारण मरत होते. सारं चुकीचं चाललंय असं इराकमधले अमेरिकन लष्करी अधिकारी वारंवार सांगत होते. बुश त्यातलं काहीही ऐकत नव्हते.

जवळ जवळ डेसिग्नेटेड सर्वायावरमधल्या कर्कमन सारखाच व्हाईट हाऊसला नवखा असलेला माणूस राष्ट्राध्यक्ष झाला.  कर्कमनप्रमाणं शिकायची तयारी नसलेला माणूस राष्ट्राध्यक्ष झाला. त्याच्या सभोवताली असलेल्या लोकांच्या नादानं तो माणूस सुधारला तर नाहीच पण अधीक ढ आणि गुन्हेगारासारखा झाला.

डोनल्ड ट्रंप हा राजकारणाचा किवा सार्वजनिक जीवनाचा कोणताही अनुभव नसलेला माणूस व्हाईट हाऊसमधे पोचतोय. त्यांना बिझनेसचा अनुभव आहे. तो अनुभवही आश्वासक नाही. त्यांनी कर भरलेला नाही. त्यांनी अनेक पुरवठादाराना लागू असलेले पैसेही दिलेले नाहीत. कामगारांना त्यांनी कमी पैसे देऊन दादागिरी करून राबवून घेतलंय.  न्यू यॉर्कमधल्या सार्वजनिक संस्था आणि कोर्टांना ट्रंपनी दमदाटी केली आहे. त्यांनी एक फ्रॉड युनिव्हर्सिटी चालवली होती.

आल्या दिवसापासून कोणाही अनुभवी, शहाण्या, परिपक्व माणसाचा सल्ला न घेता ट्रंप मनास येईल तसं बोलत सुटले आहेत. त्यांच्याच पक्षातल्या आणि त्यांच्याच मंत्रीमंडळातल्या लोकांना त्यांचे निर्णय मान्य नाहीयेत.

डेसिग्नेटेड सर्वायवर पहात असताना ट्रंपचं काय होईल असं सतत मनात येत रहातं.

।।