प्रदूषण करणाऱ्या फोक्स वॅगन गाड्या

 फोक्स वॅगन या नामांकित
जर्मन कंपनीनं विकलेल्या ४.८२ लाख डिझेल कार अमेरिकेत नायट्रोजन ऑक्साईड हा विषारी
घातक वायू हवेत सोडत होत्या.  अमेरिकन सरकारच्या
प्रदूषण नियंत्रण विभागाला ते आढळून आलं. सहनशक्ती मर्यादेच्या ४० पट जास्त घातक वायू
या कार हवेत सोडत होत्या. या घातक वायूमुळं दर वर्षी ५८ हजार माणसं अमेरिकेत मरत होती.

जगभर १.१ कोटी कार विकणाऱ्या या कंपनीच्या कार देशोदेशी जातांना
कार प्रदुषण करत नाही याची प्राणपत्रं घेऊन जातात. मग अमेरिकेतल्या कार प्रदूषण कां
आणि कसं करत होत्या?

तिथंच गोची आहे.

कंपनीनं एक फसवणारं सॉफ्टवेअर कारमधे बसवलं होतं. कारची तपासणी
होते तेव्हां कृत्रीम पट्ट्यावर गाडी पळवली जाते. कार कृत्रीम पट्ट्यावर चढवली की  कार पट्ट्यावर आहे हे कारमधल्या कंप्यूटर नेटवर्कला
कळायचं. या नेटवर्कला दोन सेटिंग होती, एक पट्ट्यावरचं आणि एक रस्त्यावरचं. गाडी पट्ट्यावर
असली की आपोआप ते सेटिंग ऑन व्हायचं आणि एक सॉफ्टवेअर कार्यरत व्हायचं. कारच्या इंजिनातून
बाहेर पडणाऱ्या धुरात या सॉफ्टवेअरमधल्या तरतुदीप्रमाणं वातावरणातली हवा मिसळली जायची.
काही कारमधे युरियासदृश रसायन मिसळलं जायचं. परिणाम असा की धुरातलं नायट्रोजन ऑक्साईडचं
प्रमाण कमी व्हायचं. परिणामी प्रदुषण मापक उपकरणात नायट्रोजनचं प्रमाण मर्यादेत दिसल्यानं
कारला प्रमाणपत्र मिळत असे.

गाडी रस्त्यावर आली की नेटवर्कला ती रस्त्यावर आली हे कळून
आपोआप दुसरा स्विच ऑन होऊन नेहमीसारखा धूर बाहेर पडणं सुरु होत असे.

युरोपात जिथं या कार तयार होत होत्या तिथेच त्याना प्रदूषण
नसल्याचं प्रमाणपत्रं दिलं जात असे. प्रमाणपत्रं देणाऱ्या कंपन्या खाजगी कंपन्या असतात.
या कंपन्या आपसातल्या स्पर्धेमुळं सढळ हातानं प्रमाणपत्रं देत असतात. बहुदा त्यांना
वरील फसवेगिरी माहित असावी. दुसरं असं की युरोपीय देश कार्बन डाय ऑक्साईडबाबत दक्ष
असतात, नायट्रोजन ऑक्साईडची ते फारशी काळजी करत नाहीत. त्यामुळ ढिसाळ, मानवी हितापेक्षा
नफ्याला जास्त किमत देणाऱ्या, भ्रष्ट युरोपिय यंत्रणेनं फोक्स वॅगनला प्रदुषण रहिततेचं
प्रमाणपत्रं दिलं.

  दोन वर्षापूर्वी
एका संस्थेनं फोक्सवॅगनची लबाडी उघड करून जर्मन सरकार आणि खुद्द कंपनीला नायट्रोजन
डाय ऑक्साईडच्या घातक प्रमाणाबद्दल कळवलं होतं. दोघंही गप्प राहिले. अमेरिकेतली तपासणी
यंत्रणा अधिक सजग असल्यानं घोटाळा उघडकीला आला.

अमेरिकन सरकार आता कंपनीवर खटला भरतेय, दर कारमागे ३७ हजार
डॉलर दंड ठोठावला जाणार आहे. नंतरही कदाचित क्लास अॅक्शन खटला भरून अधिक भरपाई अमेरिकन
सरकार वसूल करेल. घोटाळा साऱ्या दुनियेला माहित झाल्यानं जिथं जिथं या कार विकल्या
गेल्या तिथले देशही दंड ठोकतील. पंधरा वीस अब्ज युरोचा फटका फोक्स वॅगनला बसणार आहे.

२०१४ मधे जनरल मोटर्सच्या कारमधे दोष आढळले होते. परिणामी
१२४ माणसं मेली होती. कंपनीवर खटला झाला. कंपनीला ९० कोटी डॉलरचा दंड झाला. दंड भरून
कंपनीनं प्रकरण मिटवलं. परंतू अमेरिकेत या प्रश्नी चर्चा झाली. दंड भरून प्रकरण मिटवण्यानं
भागत नाही, हा उद्योग करणाऱ्या माणसांनाही शिक्षा व्हायला पाहिजे अशी मागणी झाली. अमेरिकन
सरकारनं त्यातून धडा घेऊन कायद्यात बदल करायचं ठरवलं आहे. दोषी माणसांना तुरुंगात पाठवायची
तरतूद आता अमेरिका करत आहे आणि ही तरतूद फोक्सवॅगन घोटाळ्यापासून अमलात आणली जाण्याची
शक्यता आहे.

फसवणूक करणारं सॉफ्टवेअर कां बसवलं? मुळातच नायट्रोजन ऑक्साईडचं
प्रमाण धुरात वाढणार नाही यासाठी आवश्यक सुधारणा करता आल्या नसत्या काय? फोक्सवॅगननं
२०१४ मधे संशोधनावर १३.१ अब्ज युरो खर्च  केले
होते. मग ते सारं संशोधन कशा प्रकारचं होतं? 
ते संशोधन कारचा वेग वाढवणं, दर लिटरमागे कार जास्तीत जास्त पळवणं यासाठी होतं.
धुरातल्या नायट्रोजन ऑक्साईडमधला नायट्रोजन वेगळा करून तो पुन्हा वापरण्याचं तंत्रज्ञान
कार उद्योगाला माहित आहे. डिझेल कारमधे  धुरातला
नायट्रोजन पुन्हा वापरणं सहज शक्य आहे. परंतू ती यंत्रणा बसवायची म्हणजे खर्च आला.
म्हणजे कार अाणखी महाग झाली. कार महाग केली तर इतर कारच्या तुलनेत स्पर्धेत मागं पडणार.

दुसरं असं की पुनर्वापराची यंत्रणा बसवली की त्या यंत्रणेचं
ओझं ऊर्जावापरावर पडतं आणि कारचा वेग कमी होतो, दर लीटरमधे मिळणारे मैल कमी होतात.
म्हणजे कार वापरणाऱ्याच्या खिशावर बोजा पडतो. या दोन्ही गोष्टी टाळण्यासाठी स्वस्त
उपाय म्हणून फसवेगिरी करणारं सॉफ्टवेअर कंपनीनं वापरलं.

कमीत कमी खर्चात जास्तीत जास्त नफा मिळवणं मग त्या खटाटोपात
माणसांचं काहीही होवो.

आपण वापरलेलं सॉफ्टवेअर अगणीत लोकांचा जीव घेणार होता हे
इंजिनियरना माहित होतं. म्हणजे ठरवून हजारो लोकांचे खून करण्यासारखं झालं. त्यामुळं
केवळ अमूक इतके डॉलरचा दंड करून भागत नाही, खुनाचं कलम लावायला हवं. इंजिनियर लोकांनी
हा उद्योग कंपनीच्या सांगण्यावरून, कंपनीतल्या वरिष्ठांच्या परवानगीनं किंवा सांगण्यावरूनच
केला असणार. म्हणजे त्यांनाही धरायला हवं.  
मार्टिन विंटरकॉर्न हे फोक्स वॅगनचे प्रमुख कार्यकारी अधिकारी होते. त्यांच्या
काळात हा घोटाळा झाला. विंटरकॉर्न यांना ही लबाडी माहित होती? त्यांच्या संमतीनं किंवा
काणाडोळ्यानं लबाडी घडली? तसं असेल तर त्यांना दोषी ठरवून शिक्षा-तुरुंगवास झाला पाहिजे.
विंटरकॉर्न यांना ही लबाडी माहित नव्हती? त्यांना अंधारात ठेवून ही लबाडी झाली? तसं
असेल तर मामला अधिकच गंभीर होतो. इतक्या महत्वाच्या गोष्टी कळत नव्हत्या तर येवढ्या
मोठ्या पदावर ते कां राहिले आणि गलेलठ्ठ पगार त्यांनी कां घेतला?

विंटरकॉर्न आणि काही इंजिनियरांवर खुनाचा आरोप अमेरिका, कदाचित
जर्मनीही ठेवेल असं दिसतंय.

अनेक मुद्दे पुढे येताहेत.

आज आपल्या दैनंदिन जगण्यात अनंत यंत्रं प्रवेशली आहेत. फ्रीज
आहे, मायक्रोवेव आहे, वॉशिंग मशीन आहे, गॅस आहे, पंखा आहे, मोबाईल फोन आहे, टीव्ही
आहे. शिवाय आपण टॅक्सी, रिक्षा, विमान या यंत्रांवर बसून प्रवास करतो. या साऱ्या यंत्रामधे
कंप्युटर नेटवर्क्स बसवलेली आहेत. वरील यंत्रामधूनही घातक वायू कशावरून बाहेर पडत नसतील?
तिथून माणसाच्या जगण्याला घातक अशा काही तरंग लहरी कशावरून बाहेर पडत नसतील? शरीरावर
परिणाम करणाऱ्या लहरी? तिथंही घातक वायू लपवणारं सॉफ्टवेअर कशावरून बसवलेलं नसेल? घातकता
तपासणीच न करता किवा घातकता लपवणारी सॉफ्टवेअर त्यात कशावरून बसवली नसतील?

आज आपल्या जगण्याचा ताबाच कप्यूटर नेटवर्कनी घेतला आहे. तेव्हां
ही नेटवर्क, कंप्यूटर कसं काम करतात, तिथं काय धोका आहे वगैरे तपासण्याच्या यंत्रणा
तयार कराव्या लागतील.

फोक्सवॅगनमधून बाहेर पडणारा धूर डोळ्याना दिसत नव्हता म्हणून
सारं खपून गेलं. भारतात, प्रत्येक शहरात कार, ट्रक, ऑटो, बाईक्स लाखो नव्हे करोडोच्या
संख्येनं धावत असतात. त्यातून बाहेर पडणारा धूर डोळ्यांना दिसत असतो, कानांना आणि नाकांना
त्रास देत असतो. भारतात किती लाख माणसं या प्रदुषणानं मरतात त्याची मोजदाद करणंही कठीण
आहे. मरता येत नाहीत म्हणून प्रचंड त्रासात जगणारी माणसं किती आहेत याचीही मोजदाद करता
येत नाही.

भारत  हा देश तर अधिक
कार्यक्षमतेवर भर देणारा आहे. तो फसवेगिरी करणारं सॉफ्टवेअर तयार करण्यावरही खर्च करत
नाही. बेधडक प्रदुषण करणारी यंत्रं तयार होतात, बेधडक ती विकली जातात. अग्नीशमन दल
असो, आरटीओ असो, प्रदुषण नियंत्रण यंत्रणा असोत. बेधडक या यंत्रणा पैसे खाऊन प्रदुषणाला
परवानगी देत असतात. आग लागणं अटळ आहे अशा गोष्टी असलेल्या इमारतींना अग्नीशमन दल पैसे
खाऊन परवानगी देतं आणि त्या आगी विझवण्यात अग्निशमन दलाचेच जवान मारले जातात.

अमेरिका फोक्सवॅगनच्या विंटरकॉर्नला त्यानं प्रदुषण लपवाणारं
सॉफ्टवेअर कारमधे बसवलं या बद्दल तुरुंगात पाठवणार आहे.

भारतात कोणाकोणाला तुरुंगात पाठवणार? पंतप्रधान, मुख्यमंत्री,
मंत्री, कंपन्यांचे अध्यक्ष आणि कार्यकारी संचालक, आयएस अधिकारी आणि आयपीएस अधिकारी
अशा किती लोकांना तुरुंगात धाडणार? तुरूंग पुरतील?

अंगावर काटा उभा रहातो.