तंदूरबाबा नगरमधलं  शीतोष्ण देवाचं मंदिर.

सव्वाशे एकराचा परिसर. एक गावच म्हणाना. मधोमध एक मंदीर. मीनाक्षी मंदिराची आठवण व्हावी असं आर्किटेक्चर. 

मंदिराच्या डाव्या आणि उजव्या बाजूला एक भव्य मंडप. पक्क्या सिमेंट स्लॅबचा. मंडपाला दीडेकशे खांब सहजच असावेत. खांबांवर शृंगाराची शिल्पं. पाणी  पिण्याच्या लोट्याच्या आकाराचे गोलाकार स्तन, स्तन हाताळणारी माणसं. त्या खाली अनेक स्त्रिया आणि अनेक पुरुषांचा सांघिक समागम. फूटभर लांबीची शिश्नं हाताळणाऱ्या स्त्रिया. समागमावर आकाशातून पुष्प वृष्टी करणारे स्त्री पुरुष, देव असल्यागत. त्यांच्या चेहऱ्यावर कौतुकाचा भाव. 

मंडपात सहज पन्नास साठ हजार माणसं बसू शकतात. खांब नसते तर वर्ल्डकप फूटबॉलची मॅच सहज होऊ शकली असती.

ऊंच खाबांवर दहा फूट उंचीवर मोठ्ठे टीव्ही स्क्रीन्स खिळवलेले. 

देवळाच्या दारात आणि मंडपाच्या एकदम मधोमध एक प्रचंड चौथरा. सजवलेला. चौथऱ्यावर एक सिंहासनासारखं काही तरी. एक नव्हे चार माणसं आरामात बसू शकतील असा सिंहासनाचा आकार.

मंदिराच्या पाठीमागं एक विस्तीर्ण बंगला. बंगला कसला राजवाडाच. इंग्लंड, फ्रान्समधे राजांचे असतात तसा. तीन मजली, अनेक खोल्यांचा. 

मंदिर आणि बंगला हा सारा पसारा एकूण परिसराच्या साधारण मध्यभागी. गोलाकार परिसराच्या परिघावर दोन दोन मजल्यांच्या चाळी. 

हा सारा परिसर तंदुरीबाबाचा आश्रम या नावानं ओळखला जातो.

लोक आश्रमाचा इतिहास कौतुकानं सांगतात.

२००० साली या जागी एक मोकळं रान होतं. झुडुपं पसरलेली होती. बाभळीच्या जाळ्या जागोजागी पसरलेल्या होत्या. बाभळीच्या झाडांमधे तयार होणाऱ्या एकांती जागेत गावकरी विधी उरकत असत. 

एके दिवशी अचानक एक तरूण दिसला.  कुऱ्हाड घेऊन बाभळीची झाडं तोडत होता.

 विधीसाठी जागा शोधत असताना लोकं अवघडली. हळू हळू करत करत बरीच झुडुपं तोडून बरीच जागा त्यानं मोकळी केली.  

माणसं त्रासली.  त्यांची परंपरागत विसर्जनाची जागा  हिरावून घेतली जात होती. माणसं आपसात चौकशी करीत की हा कोण नवा माणूस उपटलाय.

बाभुळतोडीकडं पाठ करून माणसं विधी उरकत.

काही दिवसानं बाभूळतोड थांबली. लोकांना हायसं वाटलं. 

 तरूणानं एक झोपडी तयार केली. 

 एके दिवशी झोपडीवर गेरू रंगाचा जरीची किनार असलेला पटका लागला. 

एके दिवशी झोपडीच्या दारात एक भाला उभा राहिला, भाल्याला एक हार  लटकावलेला.  

 झोपडीतून आरतीचे आवाज 

लोकांची उत्सूकता वाढू लागली.

लोटा विधी आटोपला की एका हातात लोटा आणि दुसरा हात कंबरेवर ठेवून लोक   झोपडीत काय चाललंय ते पाहू लागले. काही दिवसानी गावकरी झोपडीत गेले. झोपडीत  दोन तीन फूट उंचीचा दगड जमिनीत रोवलेला होता.  त्याला शेंदूर आणि गंध फासलेलं होतं, हार घातला होता.

आरती.  गावकरी आरतीत सामिल. 

गर्दी वाढू लागली. 

हां हां म्हणता झोपडीचा आकार वाढला. 

आख्यायिका पसरली. 

देवानं या माणसाला पाठवलाय. गावाचा उद्धार करायला. आता गावाची भरभराट होणार. 

 गावातल्या लोकांच्या कानावर आलं की पाच मैलावर कंपनी निघालीय. खाण होणारेय.

 पलिकडच्या गावातली लोकं विस्तारलेल्या झोपडीत यायला लागली. बाबाचे आशिर्वाद घ्यायला. झोपडमंदिरातला तरूण आता बाबा झाला होता.

शेजारच्या गावातले बाबाकडे येणारे लोक आता मंदिराच्या आसपासच्या जागेत झोपडया ठोकू लागले. हां हां म्हणता सगळी बाभळीची झुडुपं नाहिशी झाली, झुडुपांच्या जागी झोपड्या.

 नव्या वस्तीत मीटिंगा सुरु झाल्या. झेंडे लागले.   गावातल्या लोकांच्या लक्षात आलं की ही  खाणगावातून विस्थापित झालेली माणसं आहेत.

वस्तीत एसयुव्ही गाड्या येऊ लागल्या. लाल दिव्याच्या गाड्या येऊ लागल्या. कलेक्टर आणि पोलिसांच्या घिरट्या सुरु झाल्या.

वस्तीतल्या लोकांच्या बाबाकडल्या फेऱ्या वाढल्या. 

कलेक्टर, पोलिस बाबाच्या भेटीला यायला लागले.

पुढारी लोकांची बाबाकडील वर्दळ वाढली.

बाबाच्या झोपडीच्या जागी मंदिराची इमारत उभी राहिली. मंदिरापासून अंतरावर   चाळी उभ्या राहिल्या. कलेक्टर आणि इंजिनयर लोक नकाशे घेऊन येऊ लागले. बांधकामाचं सामान येऊ लागलं. चाळींची संख्या वाढली.

मंदिराच्या मागं भव्य इमारत उभी झाली.   

मंदिरापाठच्या विस्तीर्ण वास्तूत बाबा राहू लागला.

चाळीतल्या एकेका खोलीत दहादहा माणसांची कुटुंब राहू लागली. चाळी वाढत गेल्या.

 मंदिरात हवन होई, होम होत.   दूरवरून माणसं मंदिरात येऊ लागली.

बाहेरून येणाऱ्या लोकांसाठी हॉटेलं उभी राहिली. एक स्टार, दोन स्टार, तीन स्टार. सारा परिसर आता बाराही महिने गजबजला.

तंदूरबाबाचा आश्रम हे एक गाव तयार झालं. इथल्या लोकांची संख्या कोणी म्हणतात की वीस पंचवीस हजार झाली होती. आश्रम वासियांना आधार कार्ड मिळालं होतं आणि निवडणुक ओळखपत्रंही मिळालं होतं. आधारकार्डावरचा पत्ता असे तंदूरबाबा नगर.

  आश्रमातले विधी आणि सोहळे स्थानिक टिव्ही चॅनेल दाखवू लागले. प्रत्येक चॅनेलवर दिवसातले सहाएक तास  बाबा आणि आश्रमावरचे कार्यक्रम दिसत.

आश्रमापासून चार किलो मीटर अंतरावर  विमानतळ तयार झाला.  तळाचं नाव तंदूरबाबा नगर विमानतळ. कलकत्ता, चेन्नई, हैदराबाद, मुंबई, अमदाबाद आणि दिल्लीहून दररोज एक फ्लाईट दररोज येऊ लागलं.

तंदूरबाबानं भाद्रपदातला एक आठवडा उत्सवासाठी निवडला.  शीतोष्णदेव अभिषेक सोहळा. 

टीव्ही चॅनेल्सनी अभिषेक सोहळ्यावर कर्टन रेजर करायला सुरवात केली. बॉलिवूडमधले झाडून सर्व मोठे नट आणि नट्यांच्या मुलाखती झाल्या. क्रिकेटरांनी मुलाखती दिल्या.

‘ तंदूरबाबांच्या आशिर्वादामुळ माझे सिनेमे चालले… तंदूरबाबा मला सिनेमासाठी विषय सुचवतात….’ 

‘ आज मी एकशे तीस सेंच्युऱ्या ठोकल्या त्या बाबाच्या आशिर्वादामुळं. प्रत्येक षटकार मारताना मी बाबाचं स्मरण करत असे. … बाबाचं स्मरण केलं की माझ्या बाहूत काय फुरफुरत असे ते कळत नाही, इकडे चेंडू टाकला की तिकडे  स्टंप पंचवीस फूट दूर उडून जात असत.’

तंदूरबाबाची एक मॅरॅथॉन मुलाखत चॅनेलनं चालवली. देशातल्या एका उद्योगानं ती स्पॉन्सर केली होती.  एक अभिनेत्री आणि एक क्रिकेट खेळाडू मिळून ही मुलाखत घेत होते.

  बाबाचं पाच मिनिटांचं बोलणं झालं की एक माणूस जाहीर करे ‘ ब्रेकनंतर बाबा शीतोष्ण देव आणि सोहळा या बद्दल माहिती देणार आहेत.’ 

तीस मिनिटांचा ब्रेक होई. 

बाबाची पाच मिनिटं. शीतोष्ण देव आणि उत्सवाचा उल्लेख नाही. 

 तीस मिनिटांचा ब्रेक.

पाच मिनिटाचं बाबाचं वक्तव्य. त्यातही शीतोष्ण उत्सवाचा उल्लेख नाही.

ब्रेक. 

ब्रेक, बाबा, ब्रेक, बाबा.

संध्याकाळी पाचच्या सुमार होता. प्रेक्षक येव्हांना  पेंगुळले होते. दर्शकांची पेंग घालवण्यासाठी  चॅनेलनी ढॅणढॅण ढोल वाजवले, झांजा वाजवल्या.  बाबाचा चेहरा,  मागं पुढं, डावीकडं उजवीकडं, वरून खाली अशा कोनातून झॅन झॅन आवाज करत फिरवला. जेणेकरून झोपलेल्या लोकांना जाग यावी.

आता  बाबा पडद्यावर दिसतो.

‘ शीत म्हणजे थंड. ऊष्ण म्हणजे गरम. माणूस या दोन टोकांमधे हेलकावत असतो. कधी त्याच्या चित्तवृत्ती प्रफुल्लित होतात, त्याच्या वासना उद्दीपित होतात, म्हणजे माणूस ऊष्ण होतो, गरम होतो. तो मागणी करायला लागतो. खायला हवंय, प्यायला हवंय, सेक्स हवाय, प्रेरणा हवीय, शक्ती हवीय, देवाशी एकरूप व्हायचंय, अद्यात्मिक शांतता हवीय. मागणी कोणतीही असली तरी तिची तीव्रता खूप. 

गरम झालेला माणूस मागणी पूर्ण होत नाही तोवर वाट्टेल ते करायला तयार होतो.

 तर माणसाचं हे एक रूप. 

शीत म्हणजे थंड हे माणसाचं दुसर रूप. मागण्या पूर्ण झाल्यावर माणूस शांत होतो. थंड होतो. शीतल होतो. काही काळ शीतल रहातो. नंतर पुन्हा काही काळ गरम होतो. असं चक्र अविरत चाललेलं असतं. 

माणसाच्या या वृत्ती शीतोष्ण या देवाकडून आल्या आहेत.   या देवाची मूर्ती मी आश्रमात विधीवत स्थापली आहे. या मूर्तीवर आळीपाळीनं थंड आणि गरम द्रवांचा अभिषेक केला जातो. शीतोष्ण देव हे मानवी जीवनाचं वास्तव रूप आहे. आपला धर्म कसा वास्तवाशी जोडलेला आहे ते या देवामुळं कळतं. 

आज पश्चिमेतून आलेल्या  चंगळवादाचा  बोलबाला आहे. आज आपल्या देशात लोक चैनीच्या मागण्या करू लागले आहेत.  त्यांना हे कळायलं हवं की या चैनी पश्चिमी नसून याच देशात त्यांचा जन्म झाला आहे. पश्चिमी लोक त्याला चैन म्हणतात आपण त्याला उपभोग म्हणतो. पश्चिमेतले लोक जन्मलेही नव्हते किंवा वल्कलं लावून हिंडत होते किंवा युरोपच्या बर्फयुगात गुहेत अडकले होते तेव्हां आपल्या देशात शीतोष्ण देवाची उपासना होत होती. आपल्या या दिव्य परंपरेची जाणीव भारतीय माणसाला झाली तर त्याचा आत्मविश्वास वाढेल, तो पश्चिमेकडं अपराधी भावनेनं पहाणार नाही, तो प्रगतीपथावर घोडदौड करू लागेल. लोकांना आपल्या गतवैभवाची जाणीव करून देण्यासाठी हा शीतोष्ण देवाचा उत्सव मी सुरु करत आहे. “

ब्रेक.

ब्रेकमधे मॅगीची जाहिरात. मॅकडोनल्डची जाहिरात. सॅनिटरी टॉवेलची जाहिरात. रात्रभर जोम टिकवणाऱ्या औषधाची जाहिरात. आश्रमातून वाटल्या जाणाऱ्या प्रसादाची जाहिरात. हा प्रसाद ऑन लाईन कसा मिळतो ते सांगणारी जाहिरात. पाठोपाठ संडास साफ करणाऱ्या लिक्विडची जाहिरात. नंतर कपडे धुवायच्या साबणाची जाहिरात. .. तीसेक मिनिटांच्या जाहिराती.

जाहिराती संपल्या. 

पडद्यावर  मध्यम वयीन गोरा माणूस येतो. त्यानं कोट घातलाय पण टाय लावलेला नाही. अमेरिकेतल्या कोलंबिया  विद्यापिठात तो धर्मशास्त्राचा इतिहास शिकवतो. इंडॉलॉजीत त्याची पीएचडी आहे. तंदूरबाबानं  त्याला खास चार्टर विमानानं भारतात आणलंय. 

 तो संथ लयीत बोलतो. बोलतांना हातातल्या नोट्स रिफर करतो. चार पाच वाक्य झाली की पॉज घेतो आणि बिनकाडीचा चष्मा नीट करत पुढली वाक्यं बोलतो.  

” शीतोष्ण देव या देवतेचे उल्लेख हिमालयातल्या एका गुहेत सापडले. गुहेतल्या एका भिंतीवर चित्रं आणि काही आकृत्या होत्या. अमेरिका आणि जर्मनीतल्या खास संशोधकांनी तेरा वर्षं तीन अब्ज डॉलर खर्च करून चित्रं आणि आकृत्यांचे अर्थ लावले आहेत. भारत, अमेरिका, जर्मनी या तीन देशांच्या सहकार्यानं हा प्रकल्प पार पडला आहे. पैसे भारतानं पुरवले आणि तंत्र अमेरिका-जर्मनीनं पुरवलं. अभ्यासातून सिद्ध झालंय की ही देवता आजपासून सव्वा तीन लाख वर्षांपूर्वी हिमालय आणि लगतच्या प्रदेशात प्रचलित होती. हिंदू धर्मशास्त्रात या काळाला क्रेता युग असं म्हटलं जातं. गुहेव्यतिरिक्त अन्य पुरावे अजून मिळालेले नाहीत. नव्यानं उपलब्ध झालेल्या तंत्रज्ञानाचा वापर या देवतेचा प्रसार कुठं आणि किती झाला होता हे शोधण्यात येईल. भारत सरकारनं या कामासाठी चाळीस अब्ज डॉलरची रक्कम मंजूर करायचं ठरवलं आहे. देश जगतो संस्कृती –  इतिहासाच्या बळावर.  बाजार आणि उत्पादनं यांच्या बळावर नव्हे. असं भारताचे पंतप्रधान म्हणतात. पंतप्रधानांनी दिलेल्या प्रोत्साहनामुळं आणि मदतीमुळं  आम्ही संशोधक उत्साहित आहोत. ….”

ब्रेक.

जाहिराती.

रात्री अकरापर्यंत हा कार्यक्रम.

सोहळ्याचा दिवस उजाडला.

पंतप्रधान सक्काळी सक्काळी आश्रमात आले. बाबाची भेट. बाबा बरोबर जलपान. बाबांचे आशिर्वाद. सोहळ्याला शुभेच्छा देऊन लगोलग दिल्लीला परत. 

   विमानतळ ते आश्रम,  रस्त्याच्या कडेला, आश्रमाच्या परिघावर सर्व राजकीय पक्षांच्या पुढाऱ्यांचे फ्लेक्स लागले. पंतप्रधानांचं स्वागत. सोहळ्यात येणाऱ्यांचं स्वागत. तंदूरबाबाभक्तांचं स्वागत. 

 पंतप्रधानांचा कार्यक्रम दोन तासाचा.   त्याआधी चार तास चॅनेल भेटीच्या तयारीची वर्णनं करत होते. अँकर मंडळी आळीपाळीनं दर्शकांना माहिती पुरवत होते –  पंतप्रधानांच्या विश्रांतीसाठी कसा हायटेक शामियाना उभारला होता – भेटीच्या वेळी जेवणात कोणते पदार्थ होते – त्या पदार्थासाठी बेळगावहून तूप  कसं मागवलं होतं – अन्न शिजवण्यासाठी देशाच्या प्रत्येक राजधानीतल्या पंचतारांकित हॉटेलातून कसं शेफना आणलं होतं… प्रत्यक्ष भेट आणि जेवण मात्र दाखवलं नाही.

पंतप्रधान विमानतळावर परतले त्याची लाईव्ह दृश्यं चॅनेलनी दाखवली. विमानाच्या शिडीवर पंतप्रधानांनी हात हलवत साऱ्या भारत वर्षाला टाटा केलं. ते दृश्य दाखवत असतानाच अँकरची कॉमेंटरी ऐकू आली … ” काही क्षणातच आम्ही आश्रमात परतू. सोहळा दाखवायला …”

।।